Çin devleti ve burjuvazisinin yeniden dirilişi I (1978-2022)

30 yıldır Çin burjuvazisi tam bir gelişme içinde. 1970’lerde Çin ekonomisi tamamen devlet tarafından yönetilirken, şu anda büyük ölçüde piyasa ve rekabet yasalarına tabidir ve şirketlerin büyük bir kısmı özel mülkiyette. Küçücük bir ayrıcalıklı insan tabakası, giderek artan servetler alır. Bugün milyarderlerin sayısı neredeyse bine ulaştı. Dört milyon Çinli dolar milyoneri.

Batı medyası, Çin’deki burjuvazinin bu muhteşem dirilişini piyasa ekonomisinin geri dönüşünün kredisine verdi. Böylece Çin devletinin temel rolünü görmezden geliyorlar... Alibaba’nın ceo’sunda (genel müdüründe) veya Pinduoduo’nun ceo’sunda olduğu gibi, Çin gücünün bazı büyük patronlara saldırması haricinde. Bu nedenle, aynı Batı medyası, Çin diktatörlüğünü ve rejimin özel mülkiyetin her şeye gücü yeterek dayattığı sınırları eleştirip, Çin’deki Batılı kapitalistlerin varlığının sürebilirliğini sorguluyor. Bununla birlikte, Çin devletinin gücü ve otoriterliği ile Çin’deki kapitalist başarılar arasında yakın bir bağlantı var. Yeni egemen sınıfın birçok yönünü açıklayan da bu bağlantıdır.

Otuz yıllık ilkel birikim

Bu karmaşık ilişkiler, her şeyden önce, iki bin yıllık Çin imparatorluğunun 19. yüzyılda emperyalist güçler tarafından vesayet altına alınarak aşağılanmasından başlayan ve 20. yüzyılın ilk yarısının tamamına yayılan milliyetçi devrimden geçen uzun bir tarihin meyvesidir. Çin Komünist Partisi (ÇKP) 1949’da iktidara geldiğinde, liderlerinin amacı Çin’i artık emperyalizm tarafından yağmalanmayan, ancak kapitalist ulusların konserinde rütbesini elinde tutan gelişmiş, modern bir ülke yapmaktı.

Çin burjuvazisi ile "komünist" etiketli milliyetçi rejim arasındaki ilişkiler, Çin devrimi ile Rus devrimi arasındaki temel farklılıklardan birinin altını çiziyor. Rusya’da, 1917’yi izleyen ilk yıllarda, işçi sınıfının devrimci seferberliği, işçi iktidarının önünde bir engel haline geldiğinde burjuvaziyi tamamen mülksüzleştirdi; Çin’de, proletaryanın yalnızca pasif bir izleyici olarak Maocu ordunun şehirlere girişini alkışlaması istendi. ÇKP, "yurtsever ulusal" kapitalistlere değer verdi. O zamanlar neredeyse tamamı özel olan şirketlerin hissedarları, bir yönetmelikle %8 olarak belirlenen hisse senetleri aldı. Asıl sorun kapitalistlerin kendilerinden geldi.

Kuomintang’ın yenilgisi başlar başlamaz, korkan birçok kapitalist servetini yurtdışına, Hong Kong’a veya Tayvan’a devretti; ancak çoğu zaman ailelerinin bir üyesini çıkarlarını temsil etmek için Çin’de bıraktı. Bu insanlar vergi makamlarını büyük çapta dolandırdılar, ihtiyaç duyulanlara rüşvet verirken devlet emirlerini sabote ettiler. Kısacası burjuvazi eskisi gibi davrandı, yeni iktidarın temellerini tehdit etti ve isme layık her türlü ulusal kalkınmayı zaten imkansız hale getirdi.

Batı ambargosuyla tecrit edilirken ülkeyi azgelişmişlikten kurtarmak isteyen rejim, 1955’te kamulaştırmaya, aslında sanayi ve ticaret şirketlerini geri almaya bu şekilde yönlendirildi. Çok az direnişle karşılaştı. Kamulaştırılmış şirketlerin yönetimi genellikle eski sahiplerine emanet edildi ve "sosyalizm yolunu cesurca izleyen vatansever ulusal kapitalistler" rütbesine yükseltildiler.

Bu nedenle, yirmi yıldan fazladır, belirli bir eşitlikçiliği korurken, ekonomik faaliyetin çoğunu organize eden ve yöneten, önemli ilerlemelere izin veren devletti. Tüm nüfus yoksulluk içerisinde yaşadı, ancak tarım modernize edildi, verim arttı. Çok dipten başlayan sektör, yılda ortalama %9 büyüdü. Okuma yazma bilen Çinlilerin oranı 1949’da %20’den 1978’de % 75’e yükselirken, aynı dönemde yaşam beklentisi 38 yıldan 64 yıla yükseldi. Kısacası Batılı yorumcuların tekrarladıklarının aksine devletçilik, Çin’in gelişimini yavaşlatmamış, buna izin vermiş, bir bakıma gelecek için gerekli olduğunu kanıtlayacak ilkel bir birikime ulaşmıştı.

1970’lerin başında ABD ambargoyu terk etti, daha önce Tayvan’ın işgal ettiği BM Güvenlik Konseyi’nde Çin’e yer verdi ve ticari ilişkileri yeniledi. İktidar çevreleri daha sonra piyasa ekonomisine dönme sırasını aldı. Çocuklarını ABD’de okumaya gönderdiler ve dünya pazarı ile yeniden bağlar kurdular. Deng Xiaoping, ekonomiyi özel sektöre açmayı haklı çıkarmak için "Kedinin siyah mı yoksa beyaz mı olduğu önemli değil, asıl mesele fareleri yakalamasıdır" dedi.

Bürokratlar tarafından yapılan yağma

1980’lerin başından itibaren zenginlik ve üretim araçları, iktidarın zirvesindekiler tarafından ele geçirilme başladı. Kamu ve özel şirketlerin gelişimi öncelik haline geldi. Bu şirketler bir dizi iyi ücretli pozisyon ve teminat teklif ettiler. İktidardaki kast üyelerinin yadsınamaz üstünlüğü vardı, guanxi, daha hızlı yetki almayı, fırsat rüzgarı yakalamayı ya da devletin yetkisi altında olduğunu bilmeyi mümkün kılan ilişkilere sahipti - hala sahipler -. Rong Yiren bu dönemin kilit figürlerinden biriydi, devrim öncesi dönem ile 1980’lerde kapitalizmin dönüşü arasındaki sürekliliği bir dereceye kadar temsil eden ve Çin devletinin tüm politikasını özetleyen bir liderdi.

Rong Yiren, Şangay’lı kapitalistler hanedanının varisiydi. Devrim sırasında altı kardeşinden dördü Çin’den ayrılırken, hükümet 1956’da %50 kontrolü ele geçirdiğinde bile kaldı ve aile şirketlerini yönetmeye devam etti. ÇKP’de (Çin Komünist Partisi) bile değilken 1957’de Şangay belediye başkan yardımcılığına, 1959’da tekstil sanayisi bakan yardımcılığına atandı ve Kültür Devrimi ve Mao’nun ölümünden sonra Deng Xiaoping ile komutaya geri döndü.

1979’da Deng, ondan yabancı sermayeyi çekmek için bir şirket kurmasını istedi. Kağıt üzerinde halka açık CITIC, aslında kapitalist bir şirket gibi işlev gördü; devlet bankalarıyla rekabet halinde bir bankayı yönetti, kredi düzenledi, dış pazarda tahvil sattı, Çinli şirketlere yatırım yaptı ve ekipman ithal etti, yurtdışında şirketlere sahipti... CITIC, liderlik pozisyonlarına atanan, pazar, birikim ve avlanma yasalarını yeniden keşfeden, ileri gelenlerin oğullarından oluşan bir sığınak haline geldi. Ulusal Halk Meclisi başkan yardımcısı olarak görev yaptıktan sonra Rong, 1993’ten 1998’e kadar Çin başkan yardımcısı seçildi. Oğlu, başkanlık ettiği yan kuruluşlardan birinin 15 milyar yuan kaybetmesinin ardından 2008 yılına kadar CITIC’i devraldı ve onu ve tüm aileyi istifaya zorladı. Tazminat olarak, Hainan’da gayrimenkul sömürüsü onlara önemli gelir getiren geniş bir arazi kaynağı alanı aldılar.

1980’lerin başından itibaren, iktidarın tepesindekiler önemli miktarda para yürütüldü. 1984 gibi erken bir tarihte, üç lider ailesi - Deng Xiaoping, Wang Zhen ve Rong Yiren - her birinin 100 milyon yuan’dan (14,2 milyon euro) fazla serveti vardı. Ancak tüm yönetici kast, durumdan yararlanmak için örgütlenmişti ve her aileden bir veya iki üyeyi artık iktidara değil, işlere bakmaları için atamıştı. En ünlü aileler sadece birkaç yüz taneyse de iktidara ve ekonomiye uygun olanlar toplam 3.000 ila 5.000 arasında olacak ve karışık çıkarları olan ama aynı zamanda rekabet eden ince bir oligark tabakası oluşturacaklardı.

2016’da, ÇKP siyasi bürosu daimi komitesinin yedi üyesinin hepsinin iş yapan akrabaları vardı. Yolsuzluğa gelince, her seviyede vardı. İktidarın o zamana kadar bir tür eşitlikçilik geliştirdiği Çin toplumunda, liderlerin zenginleşmesi çok erken skandallara yol açtı.

Bir gazeteci, bu yönetici aileler tarafından 1990’lardan beri özelleştirilen servetin 2.000 milyar dolar olduğunu tahmin ediyordu. Bu aileler Çin’deki milyarderlerin yarısına denkti. Çin’in en zengin adamı, Şi Jinping’in rakiplerinden biri olan Bo Xilai ile büyük ölçekli gayrimenkul yolsuzluğunun açılışını yapan bir ordu gazisi olan Wang Jianlin olarak adlandırılıyor... 35 Milyar dolara sahip olduğu bildirildi. ÇKP’nin eski genel sekreteri Hu Jintao’nun yalnızca birkaç on milyon eurosu, Şi Jinping’in ise birkaç yüz milyonu olacaktı. Bo Xilai’nin ailesinin, şiddetle dışlanmadan önceki yıllarda, yurtdışına 6 milyar dolardan fazla para transfer ettiği söyleniyor.

Diasporanın (göçmenlerin) dönüşü

Burjuvazinin yeniden dirilişi, diasporanın geri dönüşüyle de gerçekleşti. Diasporadaki Çinlilerin çoğu, Güney Çin’den, özellikle Hong Kong’dan çok uzak olmayan Kanton çevresindeki Pearl Nehri Deltası şehirlerinden gelen göçmenlerdi. 20. yüzyılın başında ya da milliyetçi devrim zamanında göç etmişlerdi. 1992’de Tayvan’da 17, Hong Kong’da 5, ABD’de olmak üzere 50 milyon kişiyi temsil ettiler…

(LDC, n°226 - Eylül-Ekim 2022)